Mordechaj Anielewicz

---

Życiorys

Mordechaj Anielewicz był synem Abrama oraz Cyrli, z rodziny Zandram. W czasie dzieciństwa, gdy miał zaledwie kilka lat, jego rodzina przeniosła się z Wyszkowa do Warszawy, gdzie ojciec Anielewicza prowadził sklep na Solcu. Jego edukacja odbywała się w prywatnym hebrajskim męskim Gimnazjum Towarzystwa „Laor” mieszczącym się przy ul. Nalewki 2a. Dobre wyniki w nauce pozwoliły mu na zwolnienie z opłat czesnego, a maturity udało mu się zdać w 1938 roku.

W roku 1933 Anielewicz wstąpił do prawicowej organizacji młodzieżowej Betar, by rok później zacząć działać w lewicowo-syjonistycznej organizacji skautowskiej Ha-Szomer Ha-Cair. W 1937 roku objął dowództwo oddziału hufca „Bechazit” i stał się członkiem warszawskiej komendy, a w roku 1939 wszedł do Komendy Naczelnej. W latach 1936-1938 był zaangażowany w organizowanie obrony przed antysemickimi atakami Organizacji Narodowo-Radykalnej (ONR) oraz przeciwko nacjonalistom żydowskim.

W czasie kampanii wrześniowej, Anielewicz oraz jego koledzy z Ha-Szomer Ha-Cair próbowali dotrzeć do Rumunii, lecz zostali zatrzymani przez władze radzieckie. Po powrocie do Warszawy, w obliczu kapitulacji miasta, na krótko wyjechał do Wilna, aby po powrocie kontynuować swoją działalność w skautingu. W tym czasie włączył się w redakcję pisma Neged Hazerem (pol. „Pod prąd”), jednocześnie angażując się w edukację młodych Żydów oraz jako instruktor w kibucu przy ul. Nalewki 23. Jego przyjaźń z Emanuelem Ringelblumem była istotnym elementem jego życia społecznego.

Anielewicz zyskał sobie sympatię wśród rówieśników, postrzegany był jako osoba skromna, opanowana i wnikliwa. Jego zaangażowanie oraz zdolności organizacyjne wyróżniały go na tle innych. Można też go określić mianem uzdolnionego dziennikarza. W marcu 1942 roku w warszawskim getcie rozpoczął współorganizowanie Bloku Antyfaszystowskiego, działającego w gettach Generalnego Gubernatorstwa oraz na Śląsku. W 1942 roku zajął się organizacją grup samoobrony Żydów w Będzinie i Sosnowcu, a jesienią tego roku wrócił do Warszawy, już po wielkiej akcji deportacyjnej, która miała miejsce w Treblince.

Od października 1942 roku pełnił funkcję komendanta Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB). Jego największym osiągnięciem było bycie współorganizatorem udanego zamachu z 29 października 1942 roku na Jakuba Lejkina, zastępcę komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej, mimo że sam w nim nie uczestniczył. W dniach 18-21 stycznia 1943 roku kierował pierwszą zbrojną samoobroną w warszawskim getcie, która skutecznie przerwała niemiecką akcję deportacyjną do Treblinki (tzw. akcję styczniową). Pod dowództwem Anielewicza, oddział wmieszał się w kolumnę Żydów prowadzonych na Umschlagplatz i na sygnał dany przez niego, na rogu ulic Zamenhofa i Niskiej, zaatakował niemieckich konwojentów. Choć większość żydowskich bojowców zginęła, wielu Żydom udało się uciec. Te walki umocniły pozycję Anielewicza jako dowódcy ŻOB oraz skonsolidowały jego relacje z Żydowskim Związkiem Wojskowym.

19 kwietnia 1943 roku, Mordechaj Anielewicz stanął na czele powstania w warszawskim getcie. Zginął 8 maja 1943 roku wraz z członkami dowództwa ŻOB w osaczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej 18. Okoliczności jego śmierci pozostają niejasne. W bunkrze przebywało wówczas około 120 powstańców, w tym jego dziewczyna Mira Fuchrer. Wiele osób z tej grupy, gdy na wezwanie Arie Wilnera, zdecydowało się na samobójstwo.

W osobnym artykule można przeczytać o Bunkrze Anielewicza w Warszawie. Zgodnie z relacjami Tosi Altman, Anielewicz sprzeciwiał się jednak samobójstwu. Jego zdaniem, jeśli istniał jakikolwiek cień nadziei, aby przetrwać do wieczora w bunkrze, należało podjąć tę próbę.

Odznaczenia

Mordechaj Anielewicz, znany z bohaterskich czynów podczas II wojny światowej, otrzymał wiele odznaczeń za swoje zasługi. Wymienione wyróżnienia świadczą o jego odwagi i poświęceniu w walce o wolność.

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 2023),
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy – 18 kwietnia 1945 (pośmiertnie rozkazem ND WP),
• Krzyż Walecznych – 25 lipca 1944 (pośmiertnie rozkazem L.400/BP KG AK).

Upamiętnienie

W czasie II wojny światowej, oddział partyzancki Gwardii Ludowej nosił imię Mordechaja Anielewicza, który był jednym z bohaterów powstania w warszawskim getcie.

W 1955 roku, ulicy Gęsiej w Warszawie nadano nazwę ul. Mordechaja Anielewicza, co stanowiło wyróżnienie jego poświęcenia oraz wkładu w walkę o wolność.

W 1993 roku z inicjatywy Mennicy Państwowej, wybito medal przedstawiający Mordechaja Anielewicza, którego treść odnosiła się do powstania w getcie warszawskim, obchodzonego w latach 1943 – 1993. Projektantem tego znaczącego dzieła był Tadeusz Tchórzewski.

Warto podkreślić, że Mordechaj Anielewicz został również upamiętniony w postaci jednego z kamiennych bloków na warszawskim Trakcie Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, który mieści się przy ulicy Dubois. Dodatkowo, jego nazwisko można znaleźć na obelisku przy dawnej ulicy Miłej 18, znanym jako Kopiec Anielewicza.

W dniu 8 maja 2003 roku, z okazji 60. rocznicy śmierci, w Wyszkowie odsłonięto pomnik składający się z trzech tablic z napisami w językach polskim, hebrajskim i angielskim, na skwerze Berka Joselewicza, w pobliżu miejsca, gdzie stał dom urodzenia Anielewicza. W ceremonii wzięli udział m.in. Marek Edelman oraz Władysław Bartoszewski.

Na całym świecie można znaleźć miejsca upamiętniające Anielewicza, w tym kibuc Jad Mordechaj w Izraelu, który został założony w 1943 roku w brytyjskiej Palestynie. Ponadto, w 1990 roku przy Uniwersytecie Warszawskim powstało Centrum Badania i Nauczania Dziejów i Kultury Żydów w Polsce im. Mordechaja Anielewicza, które od 2001 roku działa jako zakład w Instytucie Historycznym UW.

Dodatkowo, w Amsterdamie przy ulicy Anielewiczsingel, znajdują się odniesienia do jego dziedzictwa w zachodniej części miasta, w Osdorp – De Aker.

---

Oceń: Mordechaj Anielewicz

---